Ngày càng nhiều startup công nghệ đang khai thác xu hướng hoài niệm, tạo ra những ứng dụng và mạng xã hội mới với phong cách thiết kế, cách vận hành gợi nhớ về không khí Internet những năm 2000. Các nền tảng này không chạy theo sự phức tạp của thuật toán hay nội dung lan truyền, mà tập trung mang lại trải nghiệm giản dị, gần gũi và tích cực.
Theo bà Ysabel Gerrard, giảng viên Đại học Sheffield (Anh), nhiều trào lưu xã hội thường lặp lại sau khoảng 20 năm. Chính vì vậy, hiện nay thế hệ trẻ bắt đầu nhớ về thời kỳ Internet sơ khai – khi điện thoại còn thô sơ, mạng xã hội chưa thống trị và con người ít bị cuốn vào thế giới trực tuyến.
Một khảo sát do Harris Poll thực hiện tại Mỹ năm 2024 cho thấy gần 50% trong số 1.000 người thuộc thế hệ Gen Z được hỏi ước rằng các nền tảng như TikTok, Snapchat hay X chưa từng tồn tại. Thậm chí, 21% mong muốn smartphone chưa bao giờ được phát minh. Điều này phản ánh rõ sự mệt mỏi với môi trường số hiện tại.
Sự trở lại của “Internet giản đơn”
Một trong những dự án tiêu biểu là Perfectly Imperfect, ra đời năm 2020 với câu hỏi gây tò mò: “Bạn còn nhớ Internet ngày xưa – khi chưa có AI, thuật toán vô cảm, hay nội dung rác tràn lan?” Đến năm 2024, nền tảng này cho ra mắt ứng dụng PI.FYI, lấy cảm hứng từ Myspace về giao diện hồ sơ, còn không khí cộng đồng thì gợi nhớ Tumblr – nơi mọi người tự do chia sẻ về âm nhạc, phim ảnh và các chủ đề yêu thích. Nhà đồng sáng lập Tyler Bainbridge cho rằng, PI.FYI tái hiện đúng tinh thần của Internet thời “ngây thơ”, khi việc chia sẻ xuất phát từ niềm vui chứ không nhằm câu kéo tương tác.
Theo The Verge, PI.FYI khác biệt với những nền tảng mới nổi như Threads hay Bluesky, vốn vẫn chạy theo nhịp độ đăng bài dồn dập. Trên PI.FYI, không có thuật toán kiểm soát nội dung phức tạp, không có cơ chế ép buộc người dùng tương tác. Do đó, môi trường trở nên an toàn và tích cực hơn – ngay cả những bài đăng “tiêu cực” nhất cũng chỉ dừng lại ở việc than thở về một ngày kém may mắn.
Không chỉ PI.FYI, nhiều ứng dụng khác cũng đi theo hướng này. Noplace mô phỏng Myspace, Cosmos – “công cụ tìm kiếm dành cho nhà sáng tạo” – lấy cảm hứng từ Tumblr và Pinterest, trong khi Retro do cựu nhân viên Instagram phát triển muốn đưa Instagram quay lại thời kỳ ban đầu: đơn giản là chia sẻ hình ảnh.
Cùng lúc, các nền tảng cũ cũng đang chứng kiến sự hồi sinh. Tumblr cho biết một nửa số người dùng hoạt động hằng tháng hiện nay là Gen Z. Digg, dịch vụ tổng hợp tin tức đình đám thập niên 2000, cũng đang được giới trẻ chú ý trở lại. Ngay cả các “ông lớn” như Meta cũng hòa mình vào xu hướng: Mark Zuckerberg tuyên bố muốn “khôi phục Facebook nguyên bản”, còn Instagram thử nghiệm tính năng cho phép người dùng thêm nhạc vào hồ sơ giống Myspace trước đây.
Vì sao nhiều người hoài niệm Internet cũ?
Theo Walid Mohammed, nhà sáng lập The Breadwinners Club, sự hoài niệm là phản ứng tự nhiên khi người dùng ngày càng thấy mệt mỏi với mạng xã hội hiện tại. “Nó khơi gợi ký ức, khiến con người tìm lại cảm giác đã mất”, ông nói.
Dữ liệu của Meta cho thấy, năm 2025, thời gian người dùng xem nội dung từ bạn bè trên Instagram chỉ còn 7%. Điều này cho thấy tính “xã hội” trên mạng xã hội đang giảm sút. Nhà đầu tư mạo hiểm Amber Atherton nhận định, vì thiếu đi những nền tảng thực sự mang tính kết nối, người dùng bắt đầu quay lại tìm kiếm những trải nghiệm Internet thân thiện hơn.
Ngay cả các chuyên gia công nghệ cũng đồng tình với quan điểm này. Ông Orkut Buyukkokten, cựu kỹ sư Google, cho rằng các mạng xã hội hiện đại khiến con người xa cách hơn, dễ rơi vào cô đơn và lo âu. Ông phê phán cách thuật toán được thiết kế để tối đa hóa doanh thu nhưng lại gây hại cho sức khỏe tinh thần. “Thế giới vốn đã nhiều lo âu, và mạng xã hội lại khiến điều đó trầm trọng hơn”, ông nói.
Tạp chí Inc cũng phân tích: những nền tảng thời kỳ đầu như Digg vốn mở, không bị chi phối bởi thuật toán, người dùng có thể tự do chia sẻ và khám phá. Ngược lại, mạng xã hội ngày nay thường điều chỉnh luồng nội dung nhằm giữ chân người dùng lâu hơn để tăng doanh thu quảng cáo. Nếu năm 2008, một người vô danh có thể nổi tiếng nhờ nội dung, thì đến năm 2025, sự nổi tiếng lại phụ thuộc nhiều vào số tiền quảng bá.
Một số ý kiến cho rằng sự phát triển nhanh chóng của AI cũng góp phần đẩy mạnh trào lưu hoài niệm. Ông Andy McCune, đồng sáng lập Cosmos, cho rằng “công nghệ hiện tại đôi khi mang lại cảm giác bất tiện, và người dùng bắt đầu nhớ về thời kỳ Internet nhẹ nhàng, tự nhiên hơn”.
Tuy vậy, một số nhà nghiên cứu như Frances Corry, phó giáo sư Đại học Pittsburgh, lưu ý rằng Internet xưa cũng không hẳn chỉ toàn tính cộng đồng và sáng tạo. “Nhiều người có xu hướng lãng mạn hóa quá khứ, trong khi thực tế thương mại hóa và sự ganh đua đã xuất hiện ngay từ giai đoạn đầu”, ông nhận định.
