Dù khởi đầu muộn hơn Mỹ trong lĩnh vực giao diện não – máy tính (BCI), các nhà khoa học Trung Quốc đang ghi nhận những bước tiến rõ rệt với công nghệ chip não, mở ra cơ hội cải thiện khả năng giao tiếp cho người bị liệt.
Tháng 3/2025, một nhóm chuyên gia tại Trung Quốc đã thực hiện ca thử nghiệm lâm sàng đặc biệt: cấy một thiết bị có tên Beinao-1 – con chip có kích thước tương đương đồng xu – vào não của 5 bệnh nhân. Trong số đó, một người phụ nữ 67 tuổi mắc chứng xơ cứng teo cơ một bên (ALS) đã có thể biểu đạt suy nghĩ thành chữ viết hiện trên màn hình máy tính, dù bà không thể nói chuyện. Cuộc thử nghiệm được tiến hành tại một bệnh viện công ở Bắc Kinh, đánh dấu bước ngoặt trong việc ứng dụng công nghệ BCI không dây tại nước này.
Từ lâu, các công ty và viện nghiên cứu tại Mỹ là những đơn vị dẫn đầu trong lĩnh vực BCI. Tuy nhiên, Trung Quốc đang thu hẹp khoảng cách rất nhanh. Theo tiến sĩ Luo Minmin – Giám đốc Viện nghiên cứu não Trung Quốc (CIBR) và là người đứng đầu dự án – nhu cầu đối với công nghệ BCI đang gia tăng mạnh, nhất là trong việc hỗ trợ bệnh nhân phục hồi khả năng giao tiếp hoặc vận động. Thiết bị chip não của nhóm nghiên cứu có khả năng ghi nhận chính xác tín hiệu từ não người và chuyển đổi thành ngôn ngữ hoặc hành động trên máy móc.
CIBR cho biết họ đặt mục tiêu cấy chip não cho 50 đến 100 người trong năm tới. Tính đến tháng 5/2025, tổng số bệnh nhân được cấy chip Beinao-1 là 5 người – ngang bằng với số lượng cấy ghép do công ty Neuralink của Elon Musk thực hiện. Trong khi đó, Synchron – một startup Mỹ khác nhận vốn đầu tư từ Jeff Bezos và Bill Gates – đã triển khai thử nghiệm trên 10 bệnh nhân ở Mỹ và Australia. Theo dự báo của hãng Precedence Research, thị trường công nghệ BCI toàn cầu có thể tăng trưởng từ 2,6 tỷ USD (năm 2024) lên tới hơn 12 tỷ USD vào năm 2034.
Định hướng phát triển riêng
CIBR được thành lập năm 2018 với sự hậu thuẫn từ chính quyền Bắc Kinh và các trường đại học nội địa. Đây là thời điểm khá muộn so với năm 2016 – khi Elon Musk bắt đầu phát triển Neuralink. Đến năm 2023, CIBR cho ra đời công ty tư nhân NeuCyber NeuroTech, tập trung thương mại hóa các sản phẩm liên quan đến công nghệ não, trong đó có chip Beinao-1.
Cuộc thử nghiệm trên bệnh nhân ALS vào tháng 3 là lần thứ ba nhóm nghiên cứu cấy chip Beinao-1 vào não người, và cũng là lần đầu tiên trên thế giới áp dụng công nghệ BCI không dây với phương pháp cấy ghép bán xâm lấn. Theo các nhà khoa học, thiết bị này có thể thu thập tín hiệu thông qua màng cứng – lớp màng bao quanh não – mà không cần xâm nhập sâu vào mô não, từ đó giảm rủi ro y tế mà vẫn đảm bảo hiệu quả trong việc giải mã tín hiệu ngôn ngữ.
Trong khi đó, hầu hết các công ty Mỹ lại chọn phương pháp xâm lấn toàn phần, đặt chip sâu bên trong não để thu được tín hiệu rõ ràng hơn. Tuy nhiên, kỹ thuật này đòi hỏi phẫu thuật phức tạp hơn và tiềm ẩn nhiều nguy cơ sức khỏe.
Chiến lược dài hạn và tham vọng lớn
Giao diện não – máy tính đã xuất hiện từ thập niên 1970 tại Mỹ. Synchron là đơn vị đầu tiên trên thế giới thử nghiệm cấy chip não trên người vào năm 2021. Ba năm sau, một hệ thống BCI tại Đại học California, Davis có thể dịch tín hiệu não của bệnh nhân ALS thành giọng nói với độ chính xác lên tới 97%. Cùng năm 2024, Neuralink cũng công bố thành công thử nghiệm đầu tiên, cho phép người dùng điều khiển con trỏ máy tính chỉ bằng suy nghĩ.
Mặc dù chỉ thực sự bắt tay vào nghiên cứu công nghệ não từ những năm 1990, Trung Quốc đã đầu tư mạnh để rút ngắn khoảng cách. Năm 2014, nước này khởi động chương trình nghiên cứu quốc gia về công nghệ não, với kỳ vọng cạnh tranh sòng phẳng cùng Mỹ và châu Âu trong thập kỷ tới.
Theo giáo sư Maximilian Riesenhuber – chuyên gia khoa học thần kinh tại Đại học Georgetown (Mỹ) – công nghệ BCI không xâm lấn mà Trung Quốc đang phát triển hiện có độ phức tạp tương đương với các sản phẩm đến từ Mỹ và Anh. Tuy nhiên, ông cũng lưu ý rằng hệ thống của Beinao-1 và Neuralink khác biệt khá lớn, không chỉ về vị trí cấy ghép, mà còn ở phương pháp thu nhận và xử lý tín hiệu thần kinh. Cụ thể, chip của NeuCyber ghi nhận vùng rộng hơn trên vỏ não nhưng độ chính xác với từng neuron thấp hơn, trong khi Neuralink hướng đến độ chi tiết cao trên diện hẹp.
Sự khác biệt trong cách tiếp cận cho thấy cả hai quốc gia đều đang chạy đua bằng chiến lược riêng, với mục tiêu cuối cùng là biến giao diện não – máy tính trở thành công cụ hữu ích trong y học, giáo dục và cả cuộc sống thường nhật.
