Phức tạp trong công nhận quyền tác giả bản quyền hồi ký

Bộ hồi ký của Đại tướng Võ Nguyên Giáp gồm 6 cuốn sách do nhà văn Hữu Mai chấp bút và 1 cuốn sách khác của Đại tướng được các độ giả rất mong đợi. Tuy nhiên có thông tin nhà văn Hữu Mai không được gia đình Đại tướng Võ Nguyên Giáp công nhận là đồng tác giả trong bộ hồi ký Đại tướng Võ Nguyên Giáp do nhà văn này thể hiện. Nếu vấn đề về bản quyền chưa được giải quyết hợp tình hợp lý thì bộ sách có giá trị lịch sử đất nước này khó tiếp tục đến được tay bạn đọc các thế hệ tiếp theo.

Nên công nhận đồng tác giả với nhà văn Hữu Mai

NXB Thông Tin Truyền Thông đã in 2 cuốn sách trong bộ hồi ký là Đường tới Điện Biên Phủ và Điện Biên Phủ – điểm hẹn lịch sử mà không xin phép gia đình nhà văn Hữu Mai. Cuối năm 2020, NXB này đã gửi công văn xin lỗi gia đình nhà văn Hữu Mai, đồng thời gửi công văn tới gia đình Đại tướng đề nghị hủy hợp đồng xuất bản 2 cuốn sách này mà trước đó đã được ký trong 5 năm.

Ông Trần Chí Đạt – giám đốc, tổng biên tập NXB Thông Tin Truyền Thông – giải thích về việc hủy hợp đồng do hai gia đình chưa rõ ràng được về bản quyền.

Ông Trần Hữu Bình (tác giả Bình Ca) Điện gia đình nhà văn Hữu Mai lên tiếng về việc này, chia sẻcha ông – nhà văn Hữu Mai – đã dành 30 năm để viết (thể hiện) bộ hồi ký cho Đại tướng Võ Nguyên Giáp với 6 cuốn sách: Một vài hồi ức về Điện Biên Phủ, Từ nhân dân mà ra, Những năm tháng không thể nào quên, Chiến đấu trong vòng vây, Đường tới Điện Biên Phủ, Điện Biên Phủ – điểm hẹn lịch sử.

“Theo Luật sở hữu trí tuệ, cha ông và Đại tướng Võ Nguyên Giáp là đồng tác giả các cuốn hồi ký này. Những năm cha ông còn sống, nhuận bút vẫn được chia theo tỉ lệ 50/50 cho hai bên. Nhưng từ khi Đại tướng Võ Nguyên Giáp mất, con trai đại tướng là ông Võ Điện Biên đã không chấp nhận nhà văn Hữu Mai là đồng tác giả.”- Ông Hữu Bình thông tin.

Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam Nguyễn Quang Thiều cho rằng bản quyền đó phải thuộc về hai người , bởi lẽ bạn đọc nhìn vào bộ hồi ký có thể thấy ngoài phần Đại tướng kể lại cho nhà văn Hữu Mai thì còn có những phần người viết phải tổng hợp từ nhiều tư liệu và ngồi sáng tạo một lần nữa trên toàn bộ hiện thực đó để xây dựng một cuốn sách với văn phong riêng của ông.

Về bản quyền trong bộ sách này, ông Đạt nói quyển sách đã được xuất bản nhiều lần với cụm từ “Hữu Mai thể hiện” thì có thể là Đại tướng khi ấy đã đọc cho nhà văn thể hiện hoặc nhà văn cũng tham gia vào xây dựng các ý tưởng, nội dung của bộ sách. Thực hư thế nào thì chỉ hai gia đình mới biết, nhưng với tư cách là đơn vị xuất bản, ông Đạt cho rằng trường hợp này nên để đồng tác giả là đúng nhất.

Hai gia đình nên ngồi lại giải quyết với nhau để tìm ra cách giải quyết hợp tình hợp lý

Liên quan đến vụ việc này, cũng có ý kiến cho rằng nhà văn Hữu Mai không thể được coi là đồng tác giả mà chỉ là người thể hiện giúp những tư tưởng của nhân vật, không phải là tác giả ý tưởng. Một nhà nghiên cứu uy tín và từng biết khá rõ về nhà văn Hữu Mai thì nói trường hợp này không đơn giản khẳng định là đồng tác giả được mặc dù ông biết những cuốn này đều do Hữu Mai nghe kể và đi tìm tư liệu viết toàn bộ.

Nhà nghiên cứu  này cũng cho hay nếu hiểu một cách đơn giản đồng tác giả là những người cùng tham gia vào việc viết lên tác phẩm thì có thể coi Hữu Mai là đồng tác giả. Nhưng nếu hiểu một cách sâu sắc về khái niệm đồng tác giả thì khó có thể coi Hữu Mai là đồng tác giả.

Ông dẫn ra một câu chuyện ở Liên Xô cũ làm đối sánh. Nhà vật lý nổi tiếng thế giới người Liên Xô từng được giải Nobel – Lev Landau – và cộng sự của ông ở phòng thí nghiệm là Evgeny Lifshitz đã cộng tác với nhau viết cuốn giáo trình vật lý rất hay. Cuốn sách đứng tên hai người, có thể coi là đồng tác giả.  Nhưng một người bạn của Lev Landau đã nói một câu mà mọi người đều thích thú và đồng tình rằng trong cuốn giáo trình ấy “không có một dòng nào của Landau nhưng cũng không có một tư tưởng nào của Lifshitz”.

“Rõ ràng trong một tác phẩm thì tư tưởng là quan trọng nhất, chuyện thể hiện không phải quan trọng. Cho nên các nhà nghiên cứu sau này trích dẫn những tư tưởng trong cuốn sách trên thì bao giờ người ta cũng bảo nó là của ông Landau, mặc dù Lifshitz được coi là đồng tác giả.  Lifshitz có công giúp Landau làm cuốn đó chứ không bao giờ là đồng tác giả theo nghĩa chặt chẽ của từ này. Trường hợp hồi ký chúng ta đang bàn cũng có thể nói là tương tự” – nhà nghiên cứu kỳ cựu nói.

Đến hiện tại, ông Võ Điện Biên và bà Võ Hạnh Phúc (hai người con của Đại tướng) đều không muốn chia sẻ. Bà Võ Hạnh Phúc nói: “Nhà tôi không nói chuyện này. Uy tín của gia đình tôi thế nào thì chúng tôi biết, mọi người biết”.

Ông Nguyễn Nguyên – cục trưởng Cục Xuất bản – không bình luận đúng sai, chỉ bày tỏ mong muốn các bên liên quan sẽ sớm đạt được thỏa thuận trên cơ sở thực hiện nghiêm Luật sở hữu trí tuệ và các văn bản pháp luật liên quan.

Khi thị trường sách hồi ký của người nổi tiếng ngày càng sôi động với những hợp đồng xuất bản có giá trị lớn, nhiều người nổi tiếng thuê người chấp bút, các chuyên gia về bản quyền cho rằng những người chấp bút và người thuê chấp bút rất cần có hợp đồng thỏa thuận rõ ràng ngay từ đầu để bảo vệ quyền lợi của mình, tránh những tranh chấp bản quyền rất khó giải quyết về sau.  Luật sở hữu trí tuệ không bảo hộ quyền tác giả cho những hỗ trợ kỹ thuật mà chỉ bảo hộ cho tác giả ý tưởng. Vì vậy, trong trường hợp này, cần phải xác định được người chấp bút đóng góp gì vào việc xây dựng lên bộ hồi ký, có thể hiện những dấu ấn cá nhân của ông trong đó không, có đưa văn phong và bình luận của ông vào tác phẩm không.

Đối với sự việc này, hai gia đình nên ngồi lại giải quyết với nhau là tốt nhất, làm thế nào để vừa thấu tình đạt lý và thế hệ sau vẫn có thể được tiếp cận với bộ sách giá trị này.