Phim Kiều vầ câu chuyện về tác phẩm phái sinh

Phim Kiều (đạo diễn Mai Thu Huyền, biên kịch Phi Tiến Sơn) vừa ra mắt khán giả vào tháng 4 2020, Phim lấy cảm hứng chứ không “chuyển thể” từ Truyện Kiều. Nhà làm phim từng bày tỏ tâm huyết với Nguyễn Du, tuy nhiên bộ phim  vẫn thực xa lạ, những giọt nước mắt trong phim không hề có bóng dáng tri âm Nguyễn Du.

Phim Kiều Khóc rất nhiều nhưng hầu như không có nội tâm

Với tầm vóc của nguyên tác, Kiều là nhân vật không chỉ nổi tiếng trong văn học mà còn là một biểu tượng trong xã hội, vượt qua biến thiên thời đại và đến nay vẫn là một hình tượng bất hủ. Tài sắc vẹn toàn, Kiều còn có tấm lòng rộng lượng khi đồng cảm với số phận “nửa chừng xuân” đau thương dưới nấm mồ cô quạnh của Đạm Tiên.

Nhưng Kiều trong phim thì không. Đây có thể là một trong những phiên bản Kiều kém nhất trên cả sân khấu lẫn phim ảnh Việt. Vai Kiều trong phim đã bị tước đi hai thứ: phong thái và đất diễn. Trong vai Kiều, Trình Mỹ Duyên xinh đẹp nhưng non nớt, diễn xuất yếu ớt. Đất diễn và nội tâm của vai Kiều quá ít ỏi để tạo dấu ấn.

Trong dàn nhân vật, chỉ riêng Hoạn Thư được mô tả diễn biến nội tâm. Từ người vợ mòn mỏi chờ chồng, Hoạn Thư phát hiện và chứng kiến cảnh chồng say đắm ân ái với một người đàn bà khác. Thế nhưng, lối thể hiện quá thô, vụng. Trường đoạn Hoạn Thư vừa ân ái với Thúc Sinh vừa trả thù Kiều được dàn dựng rườm rà.

Trong nguyên tác, Đạm Tiên báo mộng cho Kiều về số mệnh của nàng. Đạm Tiên như người bạn đồng hành, mang tính tâm linh (nói về tiền kiếp, duyên kiếp, trả nghiệp), khuyên nhủ và động viên Kiều rồi tiên báo nàng “phận mỏng phúc dày” và sẽ bước qua dâu bể. Còn Đạm Tiên trong phim như một thế lực siêu nhiên có thể dùng phép thuật xô ngã, thổi bay, tấn công con người… Đây là một Đạm Tiên hận thù đàn ông, ngăn cấm Kiều yêu Thúc Sinh, đặt dao vào tay Kiều kích động trả thù. Sự giao cảm giữa 2 người chỉ thể hiện qua vài câu nói ơ hờ, lời hứa bảo vệ và một màn cãi vã khó nghe vì hiệu ứng âm thanh.

Với  nhân vật Thúc Sinh, Kiều đã tạo nên một Thúc Sinh là sự kết hợp của cả Kim Trọng, Thúc Sinh và Từ Hải trong truyện gốc khi vừa vẽ vời, đọc thơ, vừa buôn lụa và rất giỏi võ. Thúc Sinh rất yếu đuối, nhu nhược, hèn nhát, chỉ biết đắm chìm trong tình yêu với Kiều, trốn vợ chung sống với Kiều dù biết đó chỉ hạnh phúc ngắn ngủi, để vợ biến mình thành công cụ trả thù.

Kiều chỉ như một bản vẽ minh họa đơ cứng như chính bức tranh Kiều trong phim vậy. Dàn nhân vật phụ (Phương Thanh, Lê Khanh, Hiếu Hiền…) và quần chúng lại được thể hiện với tính cách ngô nghê, diễn xuất hời hợt.

Từ Truyện Kiều cần hiểu hơn về tác phẩm phái sinh là gì?

Tác phẩm phái sinh là tác phẩm dịch từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác, tác phẩm phóng tác, cải biên, chuyển thể, biên soạn, chú giải, tuyển chọn.

Pháp luật sở hữu trí tuệ khuyến khích việc kế thừa tài sản trí tuệ đã có từ trước để phát triển, sáng tạo ra cái mới. Những tác phẩm mới được sáng tạo dựa trên tham khảo cái cũ được gọi là tác phẩm phái sinh. Đây cũng là đối tượng được Luật Sở hữu trí tuệ bảo hộ quyền tác giả.

Tác phẩm phái sinh có đặc điểm như sau:

– Thứ nhất, phải được hình thành dựa trên một hoặc nhiều tác phẩm gốc đã tồn tại và phải còn dấu ấn của tác phẩm gốc.

Quyền cho làm tác phẩm phái sinh thuộc nhóm quyền tài sản. Tác phẩm phái sinh hình thành trên cơ sở thay đổi tác phẩm gốc, có dấu ấn của tác phẩm gốc. Khi tiếp xúc với tác phẩm phái sinh, công chúng phải liên tưởng đến tác phẩm gốc, sự liên tưởng này được thể hiện qua nội dung của tác phẩm gốc. Người sáng tạo tác phẩm phái sinh phải tôn trọng quyền nhân thân không thể chuyển giao của tác giả tác phẩm gốc. Thuật ngữ tác phẩm gốc vừa nêu là tác phẩm mà người sáng tạo tác phẩm phái sinh dựa trên nền của nó để sáng tạo tác phẩm (phái sinh) của mình.

– Thứ hai, trong tác phẩm phái sinh phải mang dấu ấn cá nhân của tác giả tác phẩm phái sinh.

Dấu ấn cá nhân có thể hiểu là sáng tạo về nội dung, hình thức thể hiện tác phẩm.

– Thứ ba, hình thức thể hiện của tác phẩm phái sinh khác biệt từng phần hoặc hoàn toàn so với tác phẩm gốc.

Quyền tác giả không bảo hộ nội dung, ý tưởng mà chỉ bảo hộ hình thức thể hiện của ý tưởng. Do đó, tác phẩm phái sinh không phải là bản sao của tác phẩm gốc. Hình thức thể hiện của tác phẩm phái sinh phải khác biệt hoàn toàn hoặc khác biệt từng phần với hình thức thể hiện của tác phẩm gốc.

Tác phẩm phái sinh chỉ được bảo hộ nếu không gây phương hại đến quyền tác giả đối với tác phẩm được dùng để làm tác phẩm phái sinh. Quyền tác giả phát sinh kể từ khi tác phẩm phái sinh được tạo ra. Giống như tác phẩm gốc, quyền tác giả của tác phẩm phái sinh là quyền tự động, phát sinh ngay khi tạo ra tác phẩm, được pháp luật bảo hộ mà không cần phải đăng ký.

 Việc làm tác phẩm phái sinh mà không được phép của tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả đối với tác phẩm được dùng để làm tác phẩm phái sinh là hành vi xâm phạm quyền tác giả, trừ trường hợp chuyển tác phẩm sang chữ nổi hoặc ngôn ngữ khác cho người khiếm thị.