Phim Việt trước vấn nạn bản quyền

Nhiều bộ phim Việt thời gian gần đây phải điêu đứng vì vấn đề bản quyền. Những vi phạm về bản quyền phim ngày càng nhiều trong khi sự “kỹ tính” của khán giả ngày càng cao dẫn đến việc nhiều phim do vi phạm bản quyền bị tẩy chay, hoặc việc các ứng dụng xem phim chiếu phim không mua bản quyền đã gây xôn xao dư luận. Liên quan đến vấn đề này, cần nghiêm túc nhìn nhận thực trạng vấn đề bản quyền phim ở nước ta và cùng đưa ra những giải pháp khắc phục.

Cần rà soát các văn bản pháp lý liên quan đến quá trình cổ phần hóa Hãng phim truyện Việt Nam

Liên quan đến sự việc ba bộ phim Việt Nam được Nhà nước đầu tư kinh phí phát trên ứng dụng xem phim trực tuyến Netflix mà các cơ quan chức năng không hề hay biết, vào ngày 10-12-2020, Cục Ðiện ảnh gửi công văn tới Thanh tra Bộ VHTT và DL và VFS về việc ba bộ phim: Những người viết huyền thoại, Mùi cỏ cháy, Vũ điệu đam mê do Bộ VHTT và DL, Cục Ðiện ảnh đặt hàng sản xuất, sử dụng 100% vốn Nhà nước, việc khai thác và sử dụng phải được sự đồng ý của Bộ VHTT và DL, Cục Ðiện ảnh. Cục Ðiện ảnh đề nghị Thanh tra Bộ, VFS kiểm tra, xem xét việc cung cấp các bộ phim trên cho đơn vị phát hành.

Trả lời Cục Ðiện ảnh, VFS cho rằng, trong giấy phép phổ biến ba bộ phim đều ghi rõ Chủ sở hữu bản quyền là Công ty TNHH MTV Hãng phim truyện Việt Nam, nay là VFS, kèm điều khoản cho phép phổ biến phim rộng rãi tới mọi đối tượng trong và ngoài nước. Với mong muốn quảng bá tác phẩm điện ảnh Việt Nam tới công chúng, VFS đã hợp tác cùng Công ty TNHH Tfilm Studio có trụ sở tại TP Hồ Chí Minh để đưa phim lên nền tảng Netflix. VFS cũng gửi tới Cục Ðiện ảnh bản sao các giấy phép phổ biến phim.

Công ty TNHH Tfilm Studio khẳng định đơn vị này trực tiếp cấp quyền phát trên ứng dụng xem phim trực tuyến cho Netflix ba bộ phim đã nêu dựa trên cơ sở hợp đồng hợp tác chuyển nhượng quyền phát sóng phim điện ảnh ký kết với VFS. Đơn vị này cũng cho biết thêm sắp tới sẽ có 8 bộ phim điện ảnh tiếp tục được phổ biến trên Netflix, gồm: Sóng ở đáy sông, Một giờ làm quan, Bến không chồng, Hà Nội mùa đông năm 1946, Sơn ca trong thành phố, Chiến dịch trái tim bên phải, Của rơi, Ðường thư.

Theo ý kiến của một số chuyên gia điện ảnh, ở giai đoạn trước đây, khi Nhà nước chưa có chủ trương về việc cổ phần hóa các đơn vị sản xuất phim do Bộ VHTT và DL quản lý, Hãng phim truyện Việt Nam là doanh nghiệp 100% vốn sở hữu Nhà nước thì việc ghi trong giấy phép phổ biến phim nội dung “Chủ sở hữu bản quyền: Hãng phim truyện Việt Nam” tuy chưa chặt chẽ như quy định của Luật Ðiện ảnh và các quy định liên quan, nhưng thực tế vẫn thuộc Nhà nước quản lý, ủy quyền cho Hãng phim (đơn vị sản xuất) trực tiếp thực hiện công tác khai thác, phát hành và phổ biến phim; việc đơn vị chủ động khai thác, xử lý các nguồn thu phải được thực hiện theo nội dung văn bản của cơ quan quản lý nhà nước (quyết định, hợp đồng…) và pháp luật hiện hành.

Ðể giải quyết sự việc, cần rà soát các văn bản pháp lý liên quan đến quá trình cổ phần hóa Hãng phim truyện Việt Nam; xác định quyền khai thác sử dụng các tác phẩm điện ảnh do Hãng phim sản xuất từ năm 1959 (năm thành lập Hãng phim) đến khi thực hiện cổ phần hóa. Bởi nếu hiểu như đại diện VFS hiện nay, đơn vị này sẽ được toàn quyền khai thác, phát hành, phổ biến toàn bộ tác phẩm điện ảnh do Hãng phim truyện Việt Nam sản xuất trong hơn 60 năm qua từ nguồn ngân sách Nhà nước.

VFS có nhiệm vụ rà soát lại để xác định quyền sở hữu liên quan đến các bộ phim do Nhà nước đặt hàng sản xuất trước khi phát hành, phổ biến theo đúng quy định của pháp luật, đồng thời cung cấp các hợp đồng liên quan đến phát hành, phổ biến ba bộ phim trên với Công ty TNHH Tfilm Studio, tài liệu liên quan tới trình chiếu phim trên nền tảng Netflix và các tài liệu liên quan.

Cục sẽ triển khai nền tảng số để phổ biến rộng rãi kho phim truyện

Trong năm 2020, nhiều trang web xem phim lậu đã bị chặn, nhưng lập tức xuất hiện nhiều trang mới để tiếp tục hoạt động khiến nhiều nhà phát hành bất bình.

Trong Hội nghị – Hội thảo “Ðóng góp ý kiến xây dựng dự thảo Luật Ðiện ảnh (sửa đổi)” vấn đề phổ biến phim trên không gian mạng (Ðiều 19 dự thảo) thu hút nhiều tranh luận, Bộ trưởng Thông tin và Truyền thông Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh: “Netflix có nhiều nội dung vi phạm quy định pháp luật Việt Nam về báo chí, điện ảnh, trẻ em, phản ánh sai sự thật lịch sử, xuyên tạc về chủ quyền lãnh thổ Việt Nam, có nội dung bạo lực… Bộ Thông tin và Truyền thông đang cùng Bộ VHTT và DL chuẩn bị quy chế phối hợp liên ngành nhằm tăng cường bảo vệ tốt bản quyền. Bộ Thông tin và Truyền thông đề xuất cần sửa đổi Nghị định 06/2016/NÐ-CP về quản lý, cung cấp và sử dụng dịch vụ phát thanh, truyền hình để quản lý các nền tảng xuyên biên giới.”

Vụ trưởng Pháp chế, Bộ VHTT và DL Lê Thanh Liêm cho biết “Bộ rất quan tâm đến vấn đề bản quyền phim, nhất là trên không gian mạng. Tuy nhiên, việc phát hiện vi phạm không đơn giản. Tại Việt Nam, tổng số thuê bao truyền hình trả phí qua in-tơ-nét từ các nền tảng xuyên biên giới như: Netflix, Apple TV, WeTV của nước ngoài đang cung cấp tại Việt Nam lên tới khoảng một triệu thuê bao, doanh thu ước tính gần 1.000 tỷ đồng. Riêng thuê bao của Netflix tính trong quý I-2020 tăng khoảng 60% so với cùng kỳ năm 2019”.

 Tại Việt Nam, hiện chỉ có một đơn vị có chức năng lưu chiểu, lưu trữ phim và bảo quản các tư liệu điện ảnh; khai thác và phổ biến các tư liệu điện ảnh theo quy định của pháp luật là Viện phim Việt Nam, đặc biệt đối với nguồn phim do Nhà nước là chủ sở hữu. Nhưng, thực tế, với cách làm việc cảm tính, tùy tiện, các bản phim vẫn rải rác ở nhiều đơn vị khác.

Nhiều quốc gia trong khu vực đã xây dựng thành công nền tảng số với hệ thống phim đồ sộ, trong đó có mảng phim chiếu miễn phí và thu phí. Về vấn đề này, Cục Ðiện ảnh cho biết, được sự đồng ý của Chính phủ, Bộ VHTT và DL, Cục sẽ triển khai nền tảng số để phổ biến rộng rãi kho phim truyện, tài liệu, khoa học, hoạt hình và tư liệu do ngành quản lý, phù hợp nhu cầu của đông đảo công chúng và thời kỳ chuyển đổi số mạnh mẽ.

VFS sau khi tiếp quản thành quả điện ảnh của Hãng phim truyện Việt Nam cũng đang sở hữu khối lượng lớn các bản phim, song, chưa có đầu mối nào trực tiếp chịu trách nhiệm rà soát, kiểm tra hiện trạng bảo quản, lưu giữ các kho phim dạng này. Bên cạnh đó, những năm gần đây, trong nước còn xuất hiện hàng loạt kênh xem phim trên nền tảng in-tơ-nét tự ý phát hành phim và thu lợi, trong đó nhiều tác phẩm điện ảnh do Nhà nước đầu tư toàn bộ kinh phí.

Như vậy, ngoài vấn đề nhức nhối liên quan tới bản quyền, khai thác, điện ảnh còn cần hướng đi lâu dài, bền vững để quảng bá thành tựu điện ảnh nước nhà tới công chúng. Cụ thể hơn, các cơ quan chức năng cần tăng cường xác định vai trò, nhiệm vụ trong quản lý điện ảnh để từ đó đưa ra hướng tổng hợp, rà soát lại các tác phẩm, nhanh chóng xây dựng nền tảng số phục vụ khâu quản lý, phát hành, quảng bá.